Beste aanwezigen,
Het was eigenlijk de bedoeling dat we vorig jaar al hier samen zouden staan.
Toen was het 75 jaar geleden dat de Tweede Wereldoorlog ten einde kwam. Dat was een goed moment geweest voor deze herdenking. Maar de coronacrisis maakte dat helaas onmogelijk.
Gelukkig kan het nu wel, met wat kleine aanpassingen. Ik ben blij dat u hier bent. Het is voor mij een eer om vanmiddag namens het gemeentebestuur samen met u bij deze gedenkkeien te herdenken.
Deze gedenkstenen te verwelkomen in onze gemeente.
Deze gedenkstenen dragen elk de namen van mensen die hier hoorden, maar die hier niet mochten zijn, en niet meer mochten leven.
In 2017 nam de gemeenteraad een motie aan van toenmalig raadslid Rob Koster [in Hoofddorp en Rijsenhout aanwezig] om ook in onze gemeente de mensen te gedenken die hier leefden, woonden, werkten en die door het oorlogsgeweld tussen 1940 en 1945 om het leven kwamen. De gedachte achter de motie was dat oorlogsmonumenten vaak neutraal zijn. In onze gemeente bevatten monumenten niet alle namen van de in de Tweede Wereldoorlog gesneuvelde inwoners. Mensen die hier waren, die zijn vermoord, ergens in Europa en die zijn verdwenen in de tijd. Die verdwenen, vermoorde inwoners waren mensen die hier zijn geboren en getogen. Anderen verbleven hier slechts korte tijd, verborgen zich hier, op de vlucht en op zoek naar een veilige haven die ze hoopten te vinden in onze plaatsen en dorpen.
Het waren Joodse mensen, verzetsstrijders en mensen die probeerden te ontsnappen aan de dwangarbeid. Soms hebben die mensen hier nog familie en nabestaanden. Soms kwamen de slachtoffers van buiten, en bleef hier niets achter, behalve misschien in de herinnering van buren en helpers.
In het toen nog vooral landelijke Haarlemmermeer en Haarlemmerliede waren relatief veel mensen die Joodse mensen en onderduikers opvingen, vooral in de vele boerderijen. Verzet en hulp bieden klinkt misschien makkelijk en logisch. Maar het moet moeilijk zijn geweest om moed te hebben, verzet te plegen, je familie in gevaar te brengen en te sterven voor je vrijheid en tegen de bezetters.
Vanaf 12 oktober 2021 liggen op zeven plekken in onze gemeente gedenkstenen met de namen van de slachtoffers uit Haarlemmermeer. Ze liggen in Hoofddorp, Nieuw Vennep, Badhoevedorp, Zwanenburg, Halfweg en Rijsenhout. Vorig jaar werden in zeer klein gezelschap al twee stenen gelegd in Abbenes.
In 1992 legde de Duitse kunstenaar Gunther Demnig de eerste zogenaamde Stolperstein, Struikelsteen, voor het stadhuis van Keulen, toen nog zonder toestemming van de autoriteiten.
Die handeling heeft een beweging in gang gezet om in Europa voor de huizen waar zij ooit gewoond hebben de slachtoffers van de nazis te gedenken.
Voor Joden, Roma, Sinti, onderduikers, verzetsstrijders en homoseksuelen.
Geïnspireerd door die Struikelstenen herinneren wij met deze Gedenkstenen de inwoners van toenmalig Haarlemmermeer, Haarlemmerliede en Spaarnwoude, met name Halfweg, die de oorlog niet hebben overleefd, en waarvoor nog geen ander monument bestaat. Die inwoners hoorden hier, bij ons.
Er is grondig onderzoek gedaan door het Haarlemmermeer Museum De Cruquius, met veel dank aan de heer Hans Dolman junior. Onderzoek in het Joods Digitaal Monument, bij de Oorlogsgravenstichting, op de diverse websites zoals de Erelijst Gevallenen, en natuurlijk in ons eigen Historisch Archief. Met een publicatie van de eerste lijst hebben we ook een oproep gedaan voor correcties en aanvullingen. Die kwamen er ook, met vaak bijzondere en indrukwekkende verhalen. Het zal wel lang geleden zijn, die oorlog, maar hij is echt nog niet vergeten door nabestaanden en families.
We voelen de noodzaak om de mensen te herdenken die elders onbekend begraven zijn, mensen die hier hoorden en die we, hoe onbeholpen ook, een plek, hun plek willen geven in hun laatste woonplaats.
Herdenken en gedenken is ook stilstaan bij nu. Het was zo gemakkelijk om een hele bevolkingsgroep weg te zetten, en weg te voeren. Het bleek zo moeilijk te respecteren wat anders is dan jij, maar geen kwaad deed en toch niet mocht zijn. Hoe is dat nu?
Er zijn vandaag 144 Gedenkstenen op naam in de hele gemeente.
We weten nu al dat de lijst in ieder geval voor wat betreft de Joodse gedeporteerden onvolledig is. De illegaliteit waarin men zich moest hullen om aan deportatie te ontkomen en de grondige moord door de nazi's hebben ook in onze gemeente anonieme slachtoffers gemaakt. Op elke plaats is daarom ook een blanco kei, om hen te herdenken zonder hun naam te kennen.
Er zal een nieuwe gedenksteen worden bijgeplaatst, zodra een slachtoffer uit onze gemeente wordt geïdentificeerd. Een steen doet misschien niet veel, maar houdt hopelijk wel de herinnering levend aan de mensen die hier, die bij ons hoorden, en door oorlogsgeweld zijn weggerukt en vermoord. Wij herdenken hun levens met respect, óók al was het alleen maar om herhaling te voorkomen. We lezen nu hun namen.
[na het oplezen van de namen]
Wij houden nu ter nagedachtenis samen een minuut stilte. Mogen hun nagedachtenis ons tot zegen zijn. Dank u wel.